Esna en de god Chnoem

Eindelijk, na jaren gaat het er van komen. Vandaag bezoeken we Esna, niet per cruiseschip, dat heeft niet mijn voorkeur maar per auto. Maar deze tempel ligt wel op de cruise route en gezien de crisis in Egypte zal het ook daar wel weer stil zijn. Zoals altijd bezoek ik een nieuwe tempel zonder me daar in verdiept te hebben. Dus niet gehinderd door enige kennis laat ik mij verrassen. Allereerst, de tempel ligt zo verscholen dat ik hem zelf nooit gevonden zou hebben, want bewegwijzering is er niet veel en als het er al is dan is het in het Arabisch geschreven en dat kan ik nou net niet lezen.
Het stadje en de drukte doen me denken aan El belliana, maar de sfeer en de energie is anders. we laten het op ons inwerken en gaan nadat we de tickets hebben gekocht op pad. Het is er allemaal rommelig en het oogt niet onderhouden. Midden tussen de huizen ligt de tempel, het heeft wel wat. De tempel ziet er mooi uit, nu ben ik geen egyptoloog maar het lijkt erop dat er romeinse invloeden zijn. De tempel moet uitgegraven zijn, want ze ligt een stuk lager dan de huizen. Via een lange trap dalen we af, de tempel voelt goed en eenmaal binnen raak ik direct ontroerd, tranen stromen over mijn wangen en het geeuwen begint weer. Hier word ik heel blij van, wat een prachtige tempel. Groot is de tempel niet, want het blijkt maar een deel van de tempel te zijn. Hoe ik er bij kwam, geen idee, maar in mijn hoofd zat dat deze tempel was gewijd aan de godin selket, maar de energie voelt anders, meer grof stoffelijker. Ik laat de tempel op mij inwerken en zie dat op het plafond ook een zodiak staat, anders dan in Dendera en helaas ( nog ) vuil. Aan de rechterkant staat een steiger waar mensen de tempel aan net schoonmaken zijn en daar komen prachtige gekleurde taferelen te voorschijn. Tot nu toe zijn het de helderste kleuren die ik in een gerestaureerde tempel heb gezien. Helaas is er maar een klein stukje zichtbaar en dan ook nog grotendeels bedekt door de steigers. Inwendig sta ik te grinniken, deze tempel is helemaal niet gewijd aan selket maar aan de god Chnoem. Hij is de God van de Schepping en wordt vaak afgebeeld met een ramskop. Chnoem zit achter zijn pottenbakkerswiel waar hij de mens schept. Een guardian maakt mij attent op een afbeelding waar het scheppingsverhaal is terug te lezen. Hij heeft het in zijn gebroken engels afgewisseld met arabisch over het scheppen van een baby, maar voor mij voelt het alsof de ziel onderweg is voor de volgende incarnatie. Onder de tempel schijnt nog een tempel te liggen. Met andere woorden een groot gedeelte ligt onder de huizen en straten; alleen de overdekte voorhal is nu toegankelijk.
Deze tempel is gebouwd door de Ptolemaeën en verfraaid door de Romeinse keizers.
In de buurt van de eerste cataract vormde Chnoem samen met Anoekis en Satis een triade die vooral op twee grote domeinen actief was. In de eerste plaats werd het gebied van de eerste cataract door de oude Egyptenaren beschouwd als de plek waar zich de bronnen van de Nijl bevonden. Deze bronnen zorgden niet alleen voor de dagelijkse watertoevoer voor de beide Landen, maar tevens voor de jaarlijkse overstroming die voor een deel de rijkdom van de beide Landen uitmaakte. Ten tweede was het gebied van de eerste cataract het zuidelijke grensgebied van Egypte met Nubië. Het gaat dus om een voor de Egyptische kroon belangrijk strategisch gebied.
Waarschijnlijk was Chnoem dus in de eerste plaats geen lokale godheid. Men denkt nu veeleer aan een soort beschermgod van de koninklijke troon. Hierdoor behoort deze god waarschijnlijk tot één van de oudste goden van het Egyptische pantheon. Verder werd deze oude godheid reeds zeer vroeg opgesplitst in een veelvoud van gelijknamige, maar lokaal te onderscheiden verschijningsvormen.
Tot de hoofdfunctie van de god Chnoem kunnen we naast het beschermen van de koninklijke troon tevens zijn scheppingsfunctie vermelden. Reeds in het Middenrijk wordt Chnoem in Elephantine verbonden met Re, die andere grote scheppingsgod, tot de vorm Chnoem-Re. Voor het vervaardigen van mensen, goden en al het bestaande leven gebruikt hij een pottenbakkersschijf. In Elephantine vormt Chnoem vanaf de regering van Sesostris I (12de dynastie) met de godinnen Anoekis en Satis een triade die wordt beschouwd als de 'brenger van het nijlwater' (de overstroming) en aldus als 'gever van vruchtbaarheid', wat natuurlijk ook weer in verband te brengen is met de schepping.
We verblijven lange tijd in deze kleine tempel. Wanneer we klaar zijn besluiten we een wandeling door het stadje te maken. Wat we zien is schokkend, huizen zijn bouwvallen, de kleding van de mensen ziet er vies en vuil uit, wat een armoede, stank en een vuiligheid. We kijken elkaar aan en ik zeg, het relativeert toch wel weer onze problemen. Waarop hij kijkend naar het door de zon verterende houtwerk van een huis gevat antwoord, tja dat is toch wel wat anders dan een naad die kiert in mijn laminaatvloer. Elke keer weer realiseer ik me dan hoeveel welvaart wij hebben, zelfs met de huidige crisis.